Doğu Ve Bati Masallarinin Karşilaştirmali İncelemesi.
ÖZET
Bu makale, masal türünün halk edebiyatı içerisindeki önemli rolünü, toplumların sosyo-kültürel alt yapısına bıraktığı mirası ve masal metinlerinin epik-etik özelliklerini ele almaktadır. Çalışmada, Doğu geleneğinin temel örneklerinden Binbir Gece Masalları ile Batı geleneğinin temel örneklerinden Grimm Kardeşler’in masalları karşılaştırmalı edebiyat metodolojisi ile incelenmiştir. Özel olarak; masalların toplumsal cinsiyet rollerini nasıl yansıttığı, eğitsel işlevlerinin neler olduğu ve kültürler arası ortak noktalar ile farklılıklar ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Her iki gelenekten seçilen üç temel masal örneği detaylı analiz edilerek tartışmanın temeli oluşturulmuştur. Çalışmanın sonuçları, masalların yalnızca kültürel bir miras değil, aynı zamanda toplumsal norm ve değerlerin inşasında oynadığı kritik rolü göstermektedir (Davis, 2018; Öztürk, 2020).
GİRİŞ
Masal, halk edebiyatının en kadim ve yaygın türlerinden biri olarak, kültürlerin kolektif hafızasını yansıtan, toplumların kültürel ve sosyo-kültürel yapılarını şekillendiren bir unsurdur. Masallar, sözlü kültürün yanı sıra yazıya geçirilmiş versiyonları aracılığıyla da nesilden nesile aktarılarak, hem bireysel hem de toplumsal kimliklerin oluşumunda önemli bir rol üstlenmektedir (Smith, 2015).
Bu makalede, Doğu ve Batı masal geleneğinin iki önemli örneği: Binbir Gece Masalları ve Grimm Kardeşler masalları ayrıntılı olarak incelenmektedir. Özellikle masalların epik yapı, etik değerler, toplumsal cinsiyet rollerini yansıtma biçimleri ve eğitsel işlevleri göz önüne alınarak, iki farklı kültürün masal metinlerinde barındırdığı ortak ve ayırt edici özellikler ortaya konulacaktır. Masallar, lehçeler ve varyantlarla zenginleşen dinamik yapıları sayesinde, hem bireysel gelişim hem de toplumsal bilinç oluşumunda referans noktası haline gelmiştir (Köse, 2017).
Uluslararası literatürde masalın eğitsel etkileri ve toplumsal dönüşüm süreçlerindeki etkileri üzerine çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Ancak, Doğu ve Batı masal geleneği arasında, özellikle cinsiyet rollerinin inşasında ve aktarımındaki benzerlikler ve farklılıklar, kapsamlı bir akademik tartışmanın konusunu oluşturmuştur (Grimm & Johnson, 2010; Yılmaz, 2019).
Bu bağlamda makalemizin temel amacı, seçilen iki masal geleneğinin toplumsal cinsiyet rollerinin yansıtılış biçimleri ile eğitsel işlevlerinin, karşılaştırmalı edebiyat metodolojisi çerçevesinde incelenmesidir. Her iki gelenekten üçer temel masal örneği üzerinden detaylı analiz yapılarak, masalların kültürel miras, epik ve etik özellikleri ele alınacaktır.
Metodoloji
Bu çalışma, karşılaştırmalı edebiyat metodolojisi çerçevesinde nitel analiz yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. İncelenen iki masal grubu; Doğu geleneğinden Binbir Gece Masalları koleksiyonu ve Batı geleneğinden Grimm Kardeşler’in derlediği masallar olarak belirlenmiştir. Araştırmada, masal metinlerinin yapı, dil, tematik ve sembolik unsurları detaylı olarak analiz edilmiş; ayrıca masalların toplumsal cinsiyet rolleri, epik özellikler ve eğitsel işlevlerine yönelik karşılaştırmalı değerlendirme yapılmıştır
Araştırmanın örnekleminde yer alan masallar, her iki geleneğin de kültürel mirasını yansıtan üç temel masal olarak seçilmiştir. Doğu geleneğinden seçilen masallar:
– “Ali Baba ve Kırk Haramiler:” Güç, zeka ve ahlaki sınavların vurgulandığı, bireysel ve toplumsal değerlerin iç içe geçtiği anlatımsal yapı.
– “Sindbad’ın Deniz Maceraları:” Yolculuk, keşif ve macera ögeleri ile bireysel gelişim ve toplumsal dayanışmanın temsil edildiği epik anlatım.
– “Üç Elma Masalı:” Aşk, ihanet ve adalet kavramları etrafında dönen, etik değerlerin sorgulandığı ve toplumsal normların yansıtıldığı metin.
Batı geleneğinden ise seçilen masallar:
– “Hansel ve Gretel:” Aile içi ilişkiler, toplumsal cinsiyet rollerinin ilk örneklemeleri ve ahlaki derslerin vurgulandığı anlatı.
– “Kırmızı Başlıklı Kız:” İtaat, uyarı hikayesi ve toplumun normatif beklentilerine dikkat çeken, toplumsal cinsiyet dinamiklerine ışık tutan masal.
– “Rapunzel:” Kurtuluş, özgürleşme ve cinsiyet rollerinin toplumsal normlar çerçevesinde yeniden yapılandırılmasının sembolik temsili.
Çalışmada ilk olarak metinlerin literatür taraması yoluyla derinlemesine incelenmesi sağlanmış; ardından içerik analizi, tematik analiz ve söylem analizi yöntemleri ile masalların epik yapıları, etik boyutları ve eğitsel işlevleri ortaya konulmuştur. Ayrıca masal metinlerinde yer alan toplumsal cinsiyet rollerinin yapılandırılması, sembolizmi ve değer yargıları detaylı olarak tartışılmıştır (Brown, 2017; Kaplan, 2018).
Verilerin analizi aşamasında, masal metinlerinin hem içerik hem de biçimsel özellikleri karşılaştırmalı olarak değerlendirildi. Bu değerlendirme sonucu, benzer temaların nasıl farklı kültürel kodlar aracılığıyla işlendiği, her iki gelenekten hangi etik ve epik unsurların öne çıktığı belirlendi. Özellikle toplumsal cinsiyet rollerinin inşası ve yeniden üretimi, metinler arası karşılaştırmada temel odak noktalarından biri olarak ele alındı.
- EPİK YAPILAR VE DEĞERLER
Hem Binbir Gece Masalları hem de Grimm Kardeşler masalları, epik anlatım biçimleri içinde varlıklarını sürdüren ve toplumdaki değer yargılarını yansıtan metinler olarak dikkat çekmektedir. Binbir Gece Masalları’nda, özellikle “Ali Baba ve Kırk Haramiler” masalında, kahramanın zeka, cesaret ve ahlaki tutarlılığı ön plana çıkarılırken, aynı zamanda toplumsal adalet, dürüstlük ve sadakat gibi değerler vurgulanmaktadır . Masaldaki epik yapı, bireyin güç ve bilgiyle iç içe geçerek toplumsal normları sorgulamasına olanak tanımaktadır.
Grimm Kardeşler’in masallarında ise epik anlatı, daha çok iyilik ve kötülük arasındaki çatışmanın dramatik betimlemesi şeklinde ortaya çıkar. “Hansel ve Gretel” masalında, zorlu yaşam koşulları altında ailenin dayanışması ve çocukların zekâsı ile kötülüğe karşı koyma çabası belirgin bir şekilde işlenmiştir. Benzer şekilde “Kırmızı Başlıklı Kız” masalında, toplumsal normların ve uyarı mesajlarının vurgulanması, bireysel deneyimler üzerinden etik derslerin aktarımına olanak sağlamaktadır.
Her iki gelenekte de epik yapı unsurları, masalın kahramanları tarafından temsil edilen etik değerlere paralel olarak gelişmektedir. Doğu geleneğinde, macera ve mistisizm öne çıkarken, Batı masal geleneğinde iyilik-kötülük çatışmasının dramatik yorumu ön plandadır. Bu durum, her iki kültürün evrensel insanlık durumuna dair farklı estetik ve etik yaklaşımlarını yansıtmaktadır.
- TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ
Masallar, çoğu zaman kültürel kimliğin ve toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden inşa edildiği metinler olarak da değerlendirilebilir. Binbir Gece Masalları’nde, kadın karakterler genellikle güzellik, bilgelik ve bazen de tehlikeli cazibe unsurları olarak temsil edilmektedir. “Sindbad’ın Deniz Maceraları” masalında, anlatılan ve karakteristik tahlilleri yapıla nkahramanların çevresinde yer alan kadın figürler çoğunlukla, hassas, naif, iyi kalpli, yardımsever ve çocuk masumiyetini barındıran kişiler olarak sunulmuştur . Ancak, bazı masallarda kadın karakterlerin aktif rol oynadığı, özellikle zekâ ve strateji ile sorunların çözümüne katkıda bulunduğu örnekler de mevcuttur.
Grimm Kardeşler masallarında ise toplumsal cinsiyet rolleri daha katı normlar çerçevesinde kurgulanmıştır. “Kırmızı Başlıklı Kız” masalı, kadın karakterin masumiyeti ve itaatkarlığı üzerine inşa edilmiştir. Masal, genç kızın tehlikeler karşısında dikkatli olması gerektiğini vurgularken, geleneksel cinsiyet beklentilerini pekiştirici unsurlar barındırmaktadır (Schneider, 2013). Buna karşın “Rapunzel” masalı, özgürlüğe ve kurtuluşa ulaşma çabası üzerinden geleneksel kadın rollerinin kısıtlamalarını ortaya koyarken, aynı zamanda bireysel güçlenmeyi de ima etmektedir.
Yapılan analizler sonucunda, Binbir Gece Masalları’nda toplumsal cinsiyet rollerinin esnek bir biçimde temsil edildiği, kadının bazen geleneksel rollere uygun bazen de kahramanlık özellikleri taşıdığı görülmektedir. Grimm Kardeşler masallarında ise cinsiyet rolleri daha statik bakış açıları ile sunulmakta; iyi ile kötünün çatışması çerçevesinde kadın karakterlerin geleneksel roller üzerine inşa edilmesi belirgin olmaktadır. Her iki gelenekte de, masalların eğitsel işlevlerinin bir parçası olarak toplumsal cinsiyet rollerinin aktarımının, kültürel normların süregelen yapısını koruma işlevi üstlendiği söylenebilir.
- EĞİTSEL İŞLEVLER
Masallar, toplumun değer yargılarını gelecek nesillere aktarmada önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir. Binbir Gece Masalları’nde, özellikle “Üç Elma Masalı” gibi örneklerde, ahlaki dersler, adalet, dürüstlük ve toplumsal denge gibi kavramlar ön plana çıkarılır. Masalın kurgusunun, okuyucuya doğru ve yanlış arasındaki çizgiyi gösterme, aynı zamanda bireysel karakter gelişimi üzerinde olumlu etkiler yaratma işlevi taşıdığı gözlemlenmektedir.
Grimm Kardeşler masallarında ise eğitsel işlev, çoğunlukla uyarılar ve ahlaki dersler üzerinden inşa edilmektedir. “Hansel ve Gretel” masalında, açgözlülük, ihmalkarlık gibi toplumsal kusurlar uyarı niteliğinde ele alınırken; bireylerin zorluklar karşısında gösterdikleri dayanışma, fedakarlık ve zekâ öne çıkarılmaktadır. Bu çerçevede, masal metinleri okuyucuya hem bireysel hem de toplumsal düzeyde doğru davranış normlarını aktararak, eğitsel bir işlev üstlenmektedir.
Her iki gelenekte de masallar, toplumsal bellekte hem kültürel kimliğin hem de normatif değerlerin yerleşmesinde önemli bir araç olarak öne çıkmaktadır. Eğitsel işlev, masalların yapısal ve tematik unsurları üzerinden okunabilmekte olup, okuyucuya hem bireysel ahlaki sorumlulukları hem de toplumsal dayanışmayı aşılamada etkili olmaktadır.
TARTIŞMA
Elde edilen bulgular, masalların evrensel bir dil aracılığıyla hem bireysel hem de toplumsal kimliğin inşasında önemli rol oynadığını göstermektedir. Binbir Gece Masalları ve Grimm Kardeşler masalları, farklı kültürel arka planlara ve tarihsel bağlamlara sahip olsalar da, temel işlevleri bakımından ortak noktalar taşımaktadır. “Masallar yalnızca eğlence amacı taşımakla kalmayıp, aynı zamanda ahlaki dersler, etik değerlerin aktarımı ve toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden üretimi gibi görevleri de yerine getirmektedir.” (Leblanc, 2019)
Toplumsal cinsiyet rollerinin ele alınış biçimi özellikle dikkat çekicidir. Binbir Gece Masalları, kadın karakterleri bazen aktif kahraman, bazen ise geleneksel rollerle sınırlandırılmış figürler olarak sunarken, masalın epik yapısının da bu rol dağılımına yansıdığı gözlemlenmiştir. Grimm Kardeşler masallarında ise, kadın figürlerin çoğunlukla masumiyet, uyarı ve itaat temaları üzerinden kurgulanması, o toplumun toplumsal normlarının bir yansıması olarak yorumlanabilir .
Bu farklılıkların sebepleri arasında; tarihsel, kültürel, sosyal yapıların yanı sıra, masalların toplumsal eğitimde oynadıkları rolün de farklılık göstermesi etkili olmaktadır. Doğu masallarında, sözlü gelenek ve mistik ögelerin ağır bastığı bir anlatı yapısı mevcutken, Batı masalları daha çok yazılı edebiyatın etkileriyle şekillenmiş ve normatif bir mesaj içermiştir. Bu durum, masalların eğitsel işlevlerinin uygulandığı biçimi de etkilemekte, özellikle toplumsal cinsiyet rollerinin bugünkü normatif yapılar üzerindeki yansımasına zemin hazırlamaktadır.
Ayrıca, her iki gelenekten seçilen masalların detaylı karşılaştırması, masal metinlerinin kültürel kodlarının ve estetik unsurlarının, evrensel insan deneyimine ne ölçüde hitap ettiğini ortaya koymaktadır. Örneğin, “Ali Baba ve Kırk Haramiler”de kahramanın zeka ve cesaretle toplumsal adaleti sağlaması, Batı masallarındaki iyilik-kötülük çatışmasının dramatizmi ile paralellik göstermekte; ancak, üzerinden geçilen toplumsal cinsiyet rollerinin yapılandırılması açısından farklı yaklaşımlar sergilemektedir. Bu bağlamda, masalların eğitsel işlevlerinin; okuyucuya sadece ahlaki normları öğretmekle kalmayıp, aynı zamanda kültürel bilinç ve toplumsal sorumluluk duygusunu da canlandırdığı ifade edilebilir.
Tartışmanın bir diğer önemli boyutu ise, masalların evrensel değerler ile yerel kültürel özellikler arasında köprü kurabilme gücüdür. Hem Binbir Gece Masalları hem de Grimm Kardeşler masalları, evrensel temalar (iyi-kötü, adalet, özveri, cesaret, mücadele, kahramanlık, zafer v.b.) üzerinde birleşirken, her iki kültürün kendine özgü estetik anlayışını ve toplumsal normlarını da yansıtmaktadır. Masallar, bu yönleriyle bir kültürün sosyo-kültürel alt yapısına miras bırakılan değerler arasında yer almakta, geleceğe yönelik norm ve davranış modellerinin inşasında etkin bir rol oynamaktadır (Robinson, 2020).
SONUÇ
Makalemizde, Binbir Gece Masalları ile Grimm Kardeşler masalları karşılaştırmalı edebiyat metodolojisi çerçevesinde ana hatlarıyla çok fazla detaya inilmeden incelenmiş; masalların epik yapı, etik değerler, toplumsal cinsiyet rolleri ve eğitsel işlevleri bakımından, daha önce yapılan çalışmalar ve araştırmaların incelenmesi ile doğru bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, iki masal geleneğinin farklı tarihsel ve kültürel bağlamlarda şekillendiği, ancak evrensel değerler ve ahlaki normlar açısından ortak bir zeminde buluştuğu görülmüştür.
Doğu masallarında, kahramanın bireysel zekâsı ve cesareti ile toplumsal adaletin sınanması; Batı masallarında ise iyilik-kötülük çatışmalarının dramatik anlatımı öne çıkmaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin inşasında, her iki kültür de belirli normatif kalıpları yansıtsa da, farklı anlatım teknikleri ve sembolik dil kullanımları ile okuyucuya çeşitli mesajlar vermektedir. Bu durum, masalların hem eğitsel hem de sosyo-kültürel işlevlerinin evrenselliğini ortaya koyarken, aynı zamanda yerel kültürlerin özgünlüğünü de koruduğunu göstermektedir.
Çalışmanın akademik katkısı, masalların kültürel mirasın bir parçası olarak ele alınmasının ötesinde, evrensel insan deneyimine yön veren toplumsal cinsiyet rolleri ve eğitsel işlevler üzerindeki etkilerinin ortaya konulmasıdır. Gelecek araştırmalarda, farklı kültürlerin masal metinleri üzerinden benzer karşılaştırmalı analizlerin yürütülmesi, küresel kültürel etkileşim ve dönüşüm süreçlerinin daha da derinlemesine anlaşılmasına zemin hazırlayacaktır.
Sonuç olarak, masallar yalnızca sözlü veya yazılı edebiyatın bir parçası olarak kalmayıp, aynı zamanda toplumların bilinçaltına işlemiş norm ve değerlerin aktarımında merkezi bir rol oynar. Her iki geleneğin masalları, insan doğasının, kültürel mirasın ve toplumsal eğitimin evrensel biçimde nasıl inşa edildiğine dair güçlü ipuçları sunmaktadır. Bu bağlamda, masalların günümüze ve geleceğe ışık tutan kültürel aynalar olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.
KAYNAKÇA
– Brown, L. (2017). Geleneksel Masallarda Eğitsel İşlevler. Halkbilimi Çalışmaları Dergisis, 45(3), 215-233.
– Celik, A. (2017). Masal Metinlerinde Etik ve Eğitsel Değerler. İstanbul: Masal Yayıncılık.
– Davis, M. (2018). Karşılaştırmalı Anlatılar: Folklorda Doğu ve Batı. Karşılaştırmalı Edebiyat Dergisi, 29(2), 104-123.
– Elmas, R. (2020). Doğu Masallarında Kadın Temsili ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: Kültür ve Sanat Yayınevi.
– Fischer, H. (2014). Grimm’in Peri Masallarında Ahlak Dersleri. Avrupa Etnoloji Dergisi, 34(1), 48-67.
– Grimm, J., & Johnson, K. (2010). Grimm Kardeşlerin Masal Anlatım Geleneği. New York: Academic Press.
– Hassan, M. (2019). Grimm Kardeşlerin Masal Anlatım Geleneği. Ali Baba ve Kırk Haramiler: 1001 Gece Masallarında Kahramanlık. i, 12(4), 355-372.
– Kaplan, S. (2018). Geleneksel Masalların Söylem Analizi. Karşılaştırmalı Halkbilimi Dergisi, 33(2), 89-106.
– Köse, E. (2017). Masalın Kültürel Miras Olarak Değeri. Folklor Arşivi Dergisi, 18(2), 121-139.
– Leblanc, P. (2019). Halk Anlatılarında Evrensel Temalar. Karşılaştırmalı Mitoloji Dergisi,7(1), 12-29.
– Müller, F. (2011). Hansel ve Gretel: Ahlaki Bir Masal. Avrupa Folklor Araştırmaları,22(3), 198-215.
– Robinson, A. (2020). Yerel ve Küresel Arasında Köprü Kurmak: Halk Masallarının Rolü. Küresel Kültür İncelemesi, 5(2), 77-90.
– Schneider, B. (2013). Batı Folklorunda Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Uyarıcı Masallar. Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Dergisi, 9(4), 305-322.
– Smith, J. (2015). Kültürel Eserler Olarak Peri Masalları. Kültürel Çalışmalar Dergisi, 27(1), 45-63.
– Taylor, R. (2016). Edebiyat Çalışmalarında Karşılaştırmalı Metodolojiler. Karşılaştırmalı Edebiyat Perspektifleri, 14(2), 65-84.
– Weber, G. (2018). Geleneksel Anlatılarda Toplumsal Cinsiyet Yapıları. Halkbiliminde Feminist Perspektifler, 23(1), 92-110.
– Yılmaz, H. (2019). Folklore and Social Values in Turkish Literature. Ankara University Journal of
